De recente beslissing van Ierland om het huwelijk open te stellen voor mannen- en vrouwenkoppels heeft ons weer het gevoel gegeven dat de strijd loont. Maar er is meer aan de hand. Volgens de Amerikaanse feministe Katha Pollitt gaat de vooruitgang van de homorechten samen met een achteruitgang van de rechten van vrouwen. Waarom zijn reproductieve rechten terrein aan het verliezen terwijl homorechten terrein winnen? En hoe komt dat? Ze legt het uit in dit artikel. De Belgische feministe Lucie Van Crombrugge spreekt haar niet tegen.
This article in English
Ter info: Als we over reproductieve rechten spreken hebben we het over het basisrecht van alle koppels en individuen om vrij te beslissen over het aantal, de afstand tussen en het moment waarop zij kinderen willen en het recht daartoe over informatie en middelen te beschikken. Ieder mens heeft het recht om zelf te beslissen over zijn/haar voortplanting, vrij van discriminatie, dwang en geweld, zoals ook uitgedrukt in de mensenrechten.
Op de foto: strijdbare holebi-jongeren in de Amerikaanse staat Indiana. Een poging om daar de openstelling van het huwelijk voor homo’s tegen te houden onder het mom van religieuze motieven lokte afkeurende reacties uit over het hele land. Intussen besliste het Hooggerechtshof dat religieuze werkgevers het recht krijgen om te weigeren de verzekeringspremie te betalen voor anticonceptie – niet abortus, maar anticonceptie – aan vrouwelijke werknemers. Er zijn ook nieuwe wetten die abortusklinieken verplichten te sluiten.
VS: reageren is nodig
De meeste Amerikanen zijn ‘pro-choice’, voorstander van het recht op abortus. Slechts een kleine minderheid wil abortus verbieden. Bovendien weten we dat één op de drie vrouwen minstens een abortus laat uitvoeren voor ze de menopauze bereikt en dat deze vrouwen daarbij geholpen worden door ouders, partners of vrienden. Een heleboel mensen hebben er dus belang bij te reageren op de poging om het recht op veilige en legale abortus te beperken met nieuwe wetten.
Cultuuroorlog?
De media zien de acties voor de openstelling van het huwelijk en voor reproductieve rechten alsof die op een of andere manier samengaan. Maar misschien zijn ze toch niet zo gelijklopend. Ze duiden beide vormen van strijd als een ‘cultuuroorlog‘, alsof ze een of andere manier samengaan. Maar misschien zijn ze niet zo vergelijkbaar als we denken. Katha Pollitt (foto) ziet volgende verschillen.
Toegang tot het huwelijk omdat het minder waarde krijgt
Gelijke toegang tot het huwelijk gaat over liefde, romantiek, engagement, zich vestigen en een gezin stichten. Mensen houden van de liefde. Maar die gelijke toegang gaat ook over het binden van liefde tot familiewaarden en dus het uitbreiden van een conservatief instituut dat inmiddels het grootste deel van zijn dwingende sociale macht kwijt is en voor miljoenen mensen slechts één van de opties is geworden. Pollitt heeft daar zo haar eigen theorie over: buitenstaanders krijgen toegang tot dingen zoals het huwelijk als dat minder waarde krijgt. Daarom kunnen vrouwen nu ook historica worden en winnen zwarte Amerikanen al eens een poëzieprijs. Holebi’s vormen geen bedreiging meer voor het huwelijk zoals religieuze tegenstanders beweren. Hen toelaten te trouwen geeft het instituut een noodzakelijke update. Zo zijn holebi’s en transgenders ook geen bedreiging meer voor het status quo: in plaats van promiscuë kinderverkrachters en eenzame sportleraars zijn homo’s en lesbiennes uw buren geworden die van hippe meubelen en BBQ houden.
Seks zonder gestraft te worden
Reproductieve rechten gaan over seks: seksuele vrijheid – wat het tegenovergestelde is van het huwelijk – in al haar rommelige, waardeloze glorie. Het geeft een totaal ander beeld van vrouwen: niet meer de kuise, zelfopofferende moeders die afhankelijk zijn van mannen maar onafhankelijke, seksuele en allicht niet meer de van opofferingsgeest doordrenkte wezens. Het maakt niet uit dat contraceptie onontbeerlijk is in het leven van vandaag, dat abortus al duizenden jaren bestaat (lang voor de seksuele revolutie), dat massa’s vrouwen die een abortus hebben getrouwd zijn of dat de meesten onder hen (60 procent) reeds moeder zijn. Geboortebeperking en abortus laten vrouwen – en tot op zekere hoogte ook mannen – toe om seks te hebben zonder daarvoor gestraft te worden (ook wel ‘verantwoordelijkheid‘ genoemd). En wat zegt onze puriteinse cultuur? “Voor dat plezier moet je betalen slet!”
Waarom we over ‘homohuwelijk’ spreken
Het homohuwelijk is iets voor mannen. Lesbische koppels vormen de meerderheid als het over huwelijken tussen personen van hetzelfde geslacht gaat, maar zelfs in het taalgebruik (‘Homohuwelijk‘) wordt het als een mannenzaak getypeerd. Zo wordt het iets in ieders belang vermits alles wat mannelijk is gezien wordt als behorende tot het algemeen belang. Alhoewel veel van het baanbrekende werk in de strijd voor de openstelling van het huwelijk door lesbische juristen en actvisten werd geleverd hebben homomannen een grote sociale en economische macht en die hebben ze op briljante wijze gebruikt om het tot gemeengoed te maken.
De vrouwelijke CEO
Als we reproductieve rechten hebben spreken we onvermijdelijk over vrouwen. De vrouwenhaat in deze samenleving betekent niet enkel dat deze rechten worden gestigmatiseerd – samen met de vrouwen die deze rechten uitoefenen – maar dat mannen ze niet al te belangrijk vinden. Vrouwen hebben immers een beperkte sociale macht om ze te promoten. Die macht komt gemakkelijk in gevaar. Er bestaat niet zoiets als vrouwelijke CEO’s die miljoenen investeren in de strijd voor reproductieve rechten of die ermee dreigen hun bedrijven weg te trekken uit een Amerikaanse staat die toegang tot abortus verbiedt.
Vrouwen met laag inkomen benadeeld
Huwelijk overstijgt ook de klassen. Iedereen kan een kind hebben dat holebi of transgender is en ouders willen – ongeacht hun politieke visie – dat hun kinderen dezelfde kansen krijgen. Iedere vrouw kan een abortus nodig hebben maar is zich daar misschien niet van bewust. Met een verbeterde contraceptie kunnen welstellende, opgeleide vrouwen met een privé-arts hun vruchtbaarheid best goed onder controle houden en ze kunnen dat zeker beter dan vrouwen die afhankelijk zijn van publieke ziekenhuizen. Als ze een abortus nodig hebben kunnen ze die krijgen. Het zijn de vrouwen met een laag inkomen die het meest te lijden hebben onder de beperkte toegang tot abortus. En sedert wanneer staan hun problemen bovenaan de prioriteitenlijstjes van de middenklasse en de upper class?
Abortus geeft vrouwen macht maar vraagt een sterk gevoel van eigenwaarde
Gelijke toegang tot het huwelijk kost de samenleving niets en ondermijnt de macht van niemand. Niemand is ooit in staat geweest om overtuigende argumenten te geven dat jouw homohuwelijk mijn heterohuwelijk schade berokkent. Aan reproductieve rechten hangt een prijskaartje. Overheidssteun is onvermijdelijk. (“Als je een feestje wil bouwen, bouw dan een feestje, maar vraag mij niet ervoor te betalen” zei een politicus in New Hampshire toen hij probeerde subsidies voor contraceptie af te schaffen). Contraceptie en abortus geeft vrouwen macht over ouders, werkgevers, de clerus en mannen. Bij de toegang tot het huwelijk zijn er geen verliezers. Velen – ook bij zelfverklaarde voorstanders van abortus – denken dat abortus een verliezer creëert: het embryo of de foetus. Vrouwen hebben een sterk gevoel van eigenwaarde nodig als ze geconfronteerd worden met de compexiteit en de problemen als het gaat over een toekomstige baby.
Van slaapkamer tot vergaderzaal
Gelijke toegang tot het huwelijk voor iedereen is prachtig en het geeft een groep die eerder werd uitgesloten zijn waardigheid. Na verloop van tijd kan het op subtiele wijze de opvattingen over gender in het heterohuwelijk beïnvloeden. Maar dit zal nooit onze sociale en economische verhoudingen wijzigen. Reproductieve rechten zijn daarentegen onvermijdelijk verbonden met een breder feministisch project dat intussen elk aspect van het leven heeft gedestabiliseerd, van de slaapkamer tot de vergaderzaal. Wat zouden vrouwen niet kunnen eisen, wat zouden ze niet kunnen realiseren, hoe ingrijpend zouden ze hun leven kunnen bepalen als elke vrouw enkel kinderen zou krijgen die ze zelf wil? “Culturele oorlog” is nog maar een begin om dit proces te beschrijven.
Lucie Van Crombrugge: “Kiezen voor abortus is net zo verantwoord als kiezen voor een kind.”
Katha Pollitt heeft haar punt gemaakt. Hoe zit het in Europa? 25 jaar geleden werd in België de abortuswet goedgekeurd. Eén van de activistes die zich daarbij zeer verdienstelijk in maakte was Lucie Van Crombrugge. Ze werkte jarenlang in het Gentse abortuscentrum (wat toen dat nog illegaal was) en stond ze op de barricade voor de volledige legalisering van abortus. Haar motto: “Een vrouw is geen container waarin je iets laat groeien.” Dit jaar werd ze voor die inzet beloond met een eredoctoraat aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB). Lucie is het duidelijk eens met haar Amerikaanse collega. In een interview met Solidair van juni 2015: “Kiezen voor abortus is net zo verantwoord als kiezen voor een kind.” De komst van de abortuswet in België was een mijlpaal maar toch beantwoordt de bestaande wet niet aan wat men toen wilde: “De abortuswet betekende een gedeeltelijke legalisering. Maar wij wilden dat abortus volledig uit het strafrecht werd gehaald en als gewone medische ingreep een plek zou krijgen in de gezondheidszorg. Dat hebben we helaas niet kunnen bekomen (…) Abortus is alleen toegelaten onder bepaalde voorwaarden tot het eind van de twaalfde week zwangerschap. Daarna kan het alleen nog als de gezondheid van de moeder in gevaar is of als bij het kind een ernstige afwijking wordt vastgesteld. Dat is een onredelijke en artificiële grens. (…) We moeten hen dan doorverwijzen naar Nederland, Engeland of Spanje.”
Orthodoxe Kerk
Ze vreest dat der ook op Europees vlak, zeker met de doorgaande verrechtsing, een terugval komt inzake de regelgeving rond abortus. In de Oost-Europese landen is alles al teruggeschroefd na de val van de Muur. In landen als Hongarije of Polen is het voor een vrouw verschrikkelijk om ongewenst zwanger te zijn. In Rusland is de invloed van de Orthodoxe Kerk sterk toegenomen. “In heel wat landen moet er opnieuw en op inventieve manieren gevochten worden” zegt Lucie. Ze vermeldt de Nederlandse organisatie Women on Waves. Zij varen met een boot naar landen waar abortus verboden is. Ze gooien het anker uit in internationale wateren, helpen ongewenst zwangere vrouwen aan boord en geven hen een abortuspil. Zo zijn ze naar Polen, Ierland en Portugal geweest. Ze doen ook aan internet-counseling.
Hillary Clinton: Abortus moet zeldzaam zijn
Lucie Van Crombrugge: “Mensen die het moeilijk hebben met abortus, zijn geneigd te spreken over goede en slechte redenen om voor abortus te kiezen. Ik vind dat erg gevaarlijk.” Het is een houding die vandaag veel navolging krijgt in Amerika. Ze wordt bijvoorbeeld sterk vertegenwoordigd door Hilary Clinton. Zij zegt: “Abortus moet wettelijk zijn, veilig en zeldzaam.” Vanuit feministisch oogpunt is dat niet correct vindt Lucie: “Want door te stellen dat abortus zeldzaam moet zijn, verbind je er een moreel oordeel aan. Je zegt dan eigenlijk dat het iets slechts is, wat zo weinig mogelijk mag voorkomen. Neen, vrouwen die nood hebben aan een abortus, hebben het recht die keuze te maken.”
Holebiplus 