Ik kreeg een persbericht in mijn mailbox: “Çavaria juicht ‘Schrijf-ze-VASTdag’-acties toe”. Waarom?
“Vandaag voert Amnesty International actie tegen homo- en transfoob geweld. In plaats van een ‘Schrijf-ze-VRIJdag’ organiseert de organisatie dit jaar een ‘Schrijf-ze-VASTdag”, legt çavariawoordvoerder Jeroen Borghs uit. “Amnesty international verklaart op haar website dat elke vorm van geweld op holebi’s en transgenders een aanval is op de mensenrechten. Daarom richt de organisatie zich dit jaar niet op het vrijlaten van bepaalde mensen maar op het opsluiten van daders van homofoob en transfoob geweld.”
Van ‘Schrijf ze vrij’ naar Schrijf ze vast’
De ‘Schrijf ze vrij’-acties van Amnesty International (AI) zijn sedert jaar en dag een begrip. De actie bestaat uit het schrijven van brieven naar instanties die mensen ten onrechte opsluiten. Op de website zie je dat het onder meer gaat over iemand die is opgepakt na acties in het Gezi park in Istanboel, een activist die ten onrechte veroordeeld werd voor het neerschieten van een agent van het FBI of mensen die deelnamen een vreedzame betoging tegen het beleid van de Indonesische president.
Het is uiteraard prima dat AI actie voert rond deze kwesties. Het heeft trouwens heel wat voeten in de aarde gehad voor AI ertoe kon bewogen worden om het lot van holebi’s en transgenders in haar actiepakket op te nemen. Zoals in vele bewegingen moest ook hier weerstand overwonnen worden. Op 24 september 1991 bevestigde AI in een brief aan het Roze Aktiefront voor de eerste keer haar steun aan holebi’s die omwille van hun seksuele voorkeur vervolgd worden. Een beslissing die genomen werd op de internationale raad van AI begin september 1991. De vraag aan AI om dit te doen stond reeds begin jaren 1980 in het eisenplatform van de pride.
Er is genoeg te doen: Zes jaar geleden werd het lichaam van Mihail Stoyanov (foto) teruggevonden in een park in Sofia, Bulgarije. Vermoord omdat hij homo was. Noxolo Nogwaza, een Zuid-Afrikaanse lesbische mensenrechtenactiviste, werd in 2011 brutaal verkracht en vermoord. Het onderzoek naar de daders ligt stil. Twee gevallen uit allicht duizenden.
Vrij of Vast, een wereld van verschil
De acties van AI zijn doorgaans gericht op het realiseren van een grotere vrijheid van mensen. Dat je hierbij soms andere mensen van hun vrijheid berooft is onvermijdelijk. Niemand zal beweren dat de daders van het homofobe geweld zoals we dat hier onder meer zagen tegen Ihsane Jarfi ongestraft mogen blijven. De vraag is echter hoe ‘vast‘ je mensen moet zetten. Daarover is de actie van AI zeer vaag. Blijkbaar volstaat het om homofobe daders in de bak te draaien. Er zijn politici (zoals onlangs nog Bart De Wever) die er van dromen om zelfs in het buitenland gevangenissen te laten bouwen. Een ‘harde aanpak’ van de criminaliteit is al sedert jaar en dag een stokpaardje van het Vlaams Belang. Ik vind dat de holebi- en transgenderbeweging zeer omzichtig moet omspringen met het opsluiten van mensen In dit artikel probeer ik daarvoor argumenten aan te reiken.
Moet Poetin ook achter de tralies?
çavaria heeft zich steeds gekant tegen het juridisch vervolgen van aartsbisschop Léonard met het argument dat het recht op vrije meningsuiting belangrijker is dan het recht om iemand te straffen wegens homofobe uitspraken. Als het gaat om mensen die de homofobe ‘meningen‘ van religieuze en politieke leiders in de praktijk omzetten door het plegen van homofoob geweld is de koepelorganisatie blijkbaar iets minder tolerant. Nochtans komt homofobie niet uit de lucht vallen. De plegers van homofobe en vaak gewelddadige acties in Rusland voelen zich aangemoedigd door de homofobe wetten en uitspraken van politieke en religieuze leiders.
Hoe hoger de maatschappelijke status, hoe groter het ‘begrip’ van çavaria tegenover homofobie. De machtigen der aarde hoeven zich immers niet te verlagen tot ordinaire scheldpartijen of geweld. Voor hen volstaat het softe discours, zoals we dat kennen van Poetin (uit bovenstaande foto blijkt dat hij best weet hoe hij iemand neerknalt): “Sommige Europese landen legaliseren het homohuwelijk, maar de Europeanen sterven uit (…) en uit homohuwelijken komen geen kinderen voort. Heteroseksuele koppels moeten deze bevolkingsafname tegengaan. Laat ons onze eigen keuze maken, zoals wij geschikt achten voor ons land.”
duurzame relaties tussen man en vrouw
Of van de sympathieke tooghanger Filip De Winter, die naar aanleiding van Wereld Aids Dag in het Vlaamse Parlement verklaarde: “Voor mij allemaal niet gelaten. Maar ik denk dat de beste preventie er niet in bestaat om condooms uit te delen maar – en dat zou zeker moeten gelden voor een christendemocratische minister die bevoegd is – om te pleiten voor duurzame en heteroseksuele relaties. Ik weet dat dit politiek niet correct is om dat te zeggen maar ik doe het toch omdat ik meen dat we het licht van de zon terzake niet mogen ontkennen. En misschien zou men bij dergelijke preventiecampagnes maar een moeten inzetten op het aanduiden van de echte problemen en van de echte alternatieven terzake en dat is niet alleen maar condoomgebruik en het verspreiden van condooms maar ook durven pleiten voor het herstellen van het huwelijk als instituut, voor het durven pleiten voor duurzame relaties tussen man en vrouw.”
De ‘Ménage à trois’ van Léonard
Een scheutje afgemeten homofobie van aartsbisschop Léonard kan er altijd nog bij (U vindt al zijn homofobe uitspraken hier). Tijdens een van de bijeenkomsten in Madrid naar aanleiding van de katholieke Wereldjongerendagen in augustus 2011 wees hij er nadrukkelijk op dat seksualiteit een engagement is tussen man en vrouw in het sacrament van het huwelijk. Hij pleitte voor een ‘ménage à trois’: man, vrouw, en de heer. Hij had het over spontane neigingen tot homoseksualiteit, waarbij god de jongeren niet aanmoedigt om homoseksualiteit te beleven.
U merkt het: deze heren zijn niet over één nacht ijs gegaan. Hun woorden zijn gewikt en gewogen. Hun uitspraken ademen zelfs een zekere ‘beschaving’ en lijken uit te nodigen tot debat. Toch sluiten ze naadloos aan bij de gewelddadige homofobie die op straat bestaat. Moet Poetin ook achter de tralies, samen met Léonard en Filip Dewinter? Schrijf ze vast, of schrijf ze vrij? Wat zal het zijn? Wat is dat toch met çavaria dat ze homofoben met macht en invloed persé uit de gevangenis willen houden?
Nergens beter dan thuis
Als er één plek is waar niets gedaan wordt tegen homofobie dan is het wel de gevangenis. Zelfs in het ambitieuze plan Milquet ter bestrijding van homo- en transfobie staat er geen woord over. Men gaat de problemen aanpakken op het vlak van huisvesting, internationaal beleid, asiel en migratie, genderidentiteit, onderwijs, jeugd, de werkvloer en de wetenschap. Het is op zich minstens merkwaardig dat çavaria – waarvan de medewerk(st)ers mee de pen hebben vastgehouden bij het schrijven van dit plan – geen woord besteed hebben aan mensen die – al dan niet wegens homofobie – in de gevangenis zitten.
Nochtans hét ideale moment zou je denken. Mensen die vast zitten hebben tijd en je kan ze verplichten om – afhankelijk van hun misdrijf – stappen te zetten om hun leven te beteren.Tegenwoordig is er zelfs méér tijd beschikbaar dan vroeger want gevangenen zitten langer vast dan vroeger. Maar die kansen worden niet benut: “Bovendien wordt er in de gevangenissen zo goed als niet gewerkt met de gedetineerden. Er zijn weinig opleidingen en te weinig middelen voor personeel dat sociale bijstand moet verlenen met het oog op vrijlating,” schrijft Joke Callewaert (foto) op Marx.be.
Minder inkomen = langer in de gevangenis
Iedereen legt spontaan het verband tussen de economische crisis en het stijgend aantal gedetineerden. Dat verband is er ook, maar op een zeer specifieke manier: “Niet het fenomeen criminaliteit, maar vooral economische, sociale en politieke factoren zijn doorslaggevend in het gebruik van het instrument detentie,” schrijft Joke Callewaert. maar dat ligt niet aan het feit dat er méér criminaliteit is: “De criminaliteitscijfers blijven relatief stabiel en toch wordt er punitiever (= méér bestraffend) opgetreden en stijgt het aantal gedetineerden. Er wordt meer en langer gestraft.”
Je wordt niet zo maar opgepakt en vastgehouden. Hoe lager je sociale status, hoe groter de pakkans: “Onderzoek heeft aangetoond dat iemand met een onstabiele sociaal-economische achtergrond meer kans heeft om preventief van zijn vrijheid te worden beroofd. Dit wil zeggen dat voor twee personen die dezelfde strafbare feiten gepleegd hebben, diegene met een minder fortuinlijke sociale situatie meer kans heeft om in voorlopige hechtenis te worden genomen. Personen in voorlopige hechtenis worden vaak gekenmerkt door een laag niveau van scholing en gezondheid, weinig officiële tewerkstelling en een instabiele familiale achtergrond.”
Laagopgeleid, werkloos en afkomstig uit probleemgezinnen
Het wordt nog interessanter als je er de waarnemingen van de Nederlandse onderzoeker Laurens Buijs (foto) naast zet. Hij ontdekte een relatie tussen homohaat en sociaal-economische status. “Daders zijn opvallend vaak laagopgeleid, werkloos en afkomstig uit probleemgezinnen. Potenrammen is voor deze mannen een manier om hun mannelijkheid te tonen aan hun vrienden. Homo’s zijn een makkelijk doelwit, omdat ze door deze daders worden gezien als het toppunt van onmannelijkheid.”
De vraag van 1 miljoen
“De vraag die gesteld moet worden is: hoe het komt dat er een groep van mensen bestaat die niet kan meedraaien in een maatschappij zoals de onze en waarom deze groep almaar groter wordt.” Het antwoord daarop kan enkel een grotere sociale gelijkheid zijn. Joke Callewaert: “De vraag stellen is ze beantwoorden en leidt uiteindelijk tot het in vraag stellen van de maatschappij, van het sociale en economische systeem dat deze maatschappij schraagt. Ideaal zou zijn dat dit systeem verandert, maar dit is niet aan de orde van de dag. We staan nog ver verwijderd van een maatschappij met zo min mogelijk ongelijkheid.”
Op zoek naar werk? Schrijf je vast!
Een ander fenomeen is de grotere aanwezigheid van bedrijven in de gevangenissen. Nu zal niemand er bezwaar tegen hebben dat gevangenen zich tijdens hun straf nuttig maken. Het klassieke ‘zakjes plakken‘ is echter al lang voorbijgestreefd en in de VS wordt er regelrecht schande gesproken van de uitbuiting van gevangenen. “Welkom bij de grootste toepassing van moderne slavernij, dames en heren” schrijft Terry Shropshire op de website Rolling Out. Private gevangenissen (wat we in België niet kennen, maar de privatiseringskoorts slaat ook hier toe) stellen tegenwoordig contracten op waarbij de overheid… boetes moet betalen als ze er niet in slaagt onvoldoende gevangenen te ‘leveren‘. Met andere woorden: hier wordt ‘schrijf ze vast’ zelfs in contracten gegoten.
Helpt dat nu, zo’n gevangenisstraf?
Zijn gevangenissen de juiste remedie tegen homofoob geweld? Of zijn ze eerder een kweekvijver voor nog méér misdaad? Angela Davis, feministe en mensenrechtenactiviste laat opmerken dat het tegen geweld op vrouwen alvast niets heeft uitgehaald: “De voorbije decennia kwam geweld tegen vrouwen op de agenda. Geweld tegen vrouwen werd gecriminaliseerd zodat daders eindelijk gestraft worden. Maar tegelijkertijd is het geweld niet verminderd. Als we onze maatschappij willen bevrijden van dat geweld, kunnen we niet afhangen van de gevangenis die dat geweld reproduceert. We hebben een systeem nodig dat herstelt, dat geneest, eerder dan dat het geworteld is in geweld en wraak.”
Alternatieven
Op korte termijn (Je haalt homofobe daders uit de maatschappij) mag het dan een opluchting zijn voor het slachtoffer, op lange termijn helpt iemand opsluiten voor geen meter in de strijd tegen homo- en transfobie. Waarom vasthouden aan een systeem dat niet werkt? Zijn er alternatieven? Angela Davis: “Het is ook belangrijk om misdaad los te maken van straffen. De grote meerderheid van de gevangenen zit daar omdat ze arm zijn, ongeletterd, omdat ze niet de kans hadden om te genieten van de diensten die de maatschappij hen moet bieden. Denk aan gezondheidszorg voor iedereen, en onderwijs, en jobs. Dat zou al het aantal mensen dat een traject bewandelt dat hen rechtstreeks naar de gevangenis leidt, drastisch verminderen. Hoe kunnen we een systeem creëren dat niet gebaseerd is op wraak? Dat niet de problemen reproduceert die het wil oplossen?”
Er dient een nieuw evenwicht gevonden te worden tussen wraak, straf en herstel. Dat betekent niet enkel dat de relatie tussen slachtoffer en dader moet veranderen maar ook dat de maatschappij daarvoor de middelen en structuren moet aanreiken. Een mooie poging daartoe was het oprichten van de justitiehuizen. Op de website van het Antwerpse justitiehuis lees je: “Twee van de belangrijkste doelstellingen zijn: de toegankelijkheid van justitie verhogen alsook de humane aanpak in de strafuitvoering optimaliseren. Tevens proberen we de verstoorde relaties tussen dader, slachtoffer en maatschappij te herstellen.”
Schakel de beweging in
Een van de maatregelen is de autonome werkstraf: “In correctionele zaken en politiezaken kan de rechter als hoofdstraf een autonome werkstraf opleggen. De rechter voorziet ook een vervangende straf (geldboete of gevangenisstraf) ingeval de werkstraf niet wordt uitgevoerd.” Zoiets kan zeer creatief worden toegepast. Je zou bijvoorbeeld iemand die veroordeeld is wegens homofoob geweld kunnen laten werken in een afdeling van çavaria. Mits goede begeleiding is dat een winsituatie voor iedereen: de dader leert er het voorwerp van zijn agressie op een totaal andere en positieve manier kennen en de verantwoordelijken van de holebi- of transgenderorganisatie leren dat daders méér zijn dan een bedreiging waartegen je zelfverdedigingscursussen moet organiseren. Het creëert ook de mogelijkheid om – als het slachtoffer daarmee instemt – dader en slachtoffer met elkaar te verzoenen. Het geeft de holebi- en transgenderbeweging de mogelijkheid om daders én slachtoffers beter te leren kennen en dus veel bewuster en met meer kennis van zaken bij te dragen tot het beleid.
Goede plannen werden teruggeschroefd
Helaas is dat geen prioriteit van de overheid. Joke Callewaert: “Nochtans had minister De Clerck goede voornemens in zijn nota van 1996. Hij had een plan om het aantal mensen in de gevangenissen te verminderen. De minister gaf aan dat er meerdere argumenten waren tegen de uitbreiding van de gevangeniscapaciteit: o.a. het aanzuigeffect op de gevangenispopulatie, de enorme financiële en maatschappelijke last en het feit dat er vooral aan symptoombestrijding wordt gedaan in plaats van probleemoplossing.” Daar zou echter niet veel van in huis komen. “In 2007 kwam er het SOS-plan voor justitie, dat als basis zou dienen voor het beleid van de twee volgende ministers van Justitie (Vandeurzen en De Clerck). (…) Het bijbouwen van 1500 cellen werd als belangrijkste instrument naar voor geschoven om de overbevolking tegen te gaan. Deze beleidsnota werd hernomen in het Masterplan 2008 -2012 van minister Vandeurzen. De zinvolheid van de gevangenisstraf werd niet meer grondig in vraag gesteld. Er werden veel meer middelen voorzien voor de renovatie en de bouw van penitentiaire instellingen dan bijvoorbeeld voor justitiehuizen. Drie maal meer personeel voor de gevangenissen dan voor justitiehuizen. De justitiehuizen zijn nochtans de instellingen die de uitvoering van andere straffen dan gevangenisstraffen mogelijk maken.” Terug naar af dus. Joke Callewaert: concludeert: “Waarom niet de nota van De Clerck van 1996 terug boven halen en daarmee aan de slag gaan… maar dit kan niet anders dan gepaard gaan met een overheid die inzet op onderwijs, tewerkstelling en sociale ondersteuning. Geen strafstaat. Wel een sociale staat.”
Met het steunen van de actie ‘Schrijf-ze-VASTdag’ van Amnesty International volgt çavaria de logica van het huidige beleid. Met dank aan de regering Di Rupo, onder wiens beleid het homofoob geweld is toegenomen en er nauwelijks verbetering merkbaar is in het beleid daartegen. Van een middenveldorganisatie zoals çavaria zou je toch wel wat meer kritische zin mogen verwachten. Blijkbaar kennen ze bij çavaria niemand die in de gevangenis zit wegens homofoob geweld en gaan ze enkel mee in gevoelens van wraak en vergelding?
Holebiplus 