Georges Eekhoud (1854-1927) krijgt eindelijk de aandacht die hij verdient. Dank zij het Fonds Suzan Daniel kan je in Antwerpen naar een tentoonstelling over zijn leven en werk, in het kader van de World Outgames.
De programmabrochure die je krijgt bij je bezoek aan de tentoonstelling geeft interessante informatie over zijn werk maar ook over zijn politiek engagement. Ik haal er de relevante passages voor U uit.
Sociale roman over Antwerpen
Eekhoud, een man van driften en passies, verdedigt steeds de artistieke vrijheid en de vrijheid van denken en handelen. Dromend van een superieure mensheid, van een nieuwe, rechtvaardige maatschappij, gekenmerkt door geluk en schoonheid, vindt hij snel aansluiting bij de prille socialistische beweging, dan dan vooral de anarchistische stroming ervan. Vandaar ook zijn medewerking aan bvb. de Université nouvelle in Brussel en aan het blad ‘Le Coq rouge’, dat zich kant tegen dogma’s en regels. Zijn grote sociale betrokkenheid en uitgesproken afkeer van de burgerij blijken uit een roman als La Nouvelle Carthage (1888), die zich afspeelt in de havenstad Antwerpen.
Tom Lanoye
Uitsluiting en onrechtvaardigheid wekken zijn verontwaardiging op. Eekhoud, die zijn Vlaamse afkomst niet verloochent, ondersteunt als gevolg hiervan de eisen van de Vlaamse Beweging, al is hij tezelfdertijd gehecht aan het unitaire België. Meermaals verwoordt hij zijn verknochtheid aan de volkstaal, ook als literaire taal. Wat niet in de brochure staat, maar wat ik wel relevant vind is dat Eekhoud zo’n beetje de Tom Lanoye van zijn tijd was. Het gebrul van NVA en Vlaams Belang doet het tegenwoordig gemakkelijk vergeten maar je kan je werk als Vlaamse schrijver perfect combineren met een open visie op de wereld en afstand houden van het separatisme.
Eekhoud moest ook niets weten van oorlog en militarisme. Als kleinzoon van een Duitser en met heel wat vrienden in dat land, is hij niet in staat een Duitser per definitie als zijn vijand te beschouwen. In 1920 publiceert hij ‘Des Hommes’ een hommage aan enkele Duitse soldaten, geëxecuteerd door hun eigen landgenoten omdat ze niet als beul willen fungeren.
Liefdesleven
Zoals de meeste homo’s in die tijd gaat hij een huwelijk aan met een vrouw. Wanneer hij in 1887 trouwt met Cornelie Van Camp wonen ze al enkele jaren in Schaarbeek, op een steenworp van de grens met Brussel dat omstreeks de eeuwwisseling door Eugène Wilhelm wordt omschreven als de Europese stad met wellicht het grootste aantal homogelegenheden. In 1892 (Eekhoud is dan 38) volgt de ontmoeting met Sander Pierron, een twintigjarige arbeider-drukker uit Sint-Jans-Molenbeek, actief in de socialistische beweging en met een grote interesse in kunst. Eekhoud ontfermt zich over hem, moedigt hem aan, fungeert als zijn leermeester. Daaruit ontwikkelt zich een verhouding die een unieke plaats inneemt in het leven van beide mannen, zoals blijkt uit de meer dan 250 (liefdes)brieven die Pierron in 1939 aan de Antwerpse stadsbibliotheek schenkt. Eekhouds dagboeken bevatten nog heel wat herinneringen aan ontmoetingen tijdens zijn vele wandeltochten en loftuitingen aan de billen van de sexy straatjongens in ribfluwelen broeken.
Vervolging, ontkenning…
In 1907 figureert Eekhouds naam in een lijst van homoseksuele schrijvers, opgenomen in het boek ‘Das Sexualleben unser Zeit’. Om een reactie gevraagd, ziet hij zich verplicht te ontkennen. Het proces tegen hem van 1900, zijn penibele financiële situatie, de verantwoordelijkheid die hij draagt voor zijn echtgenote… laten hem geen andere keuze. Financiële problemen dwingen hem ook tot het schrijven, onder pseudoniem, van een aantal volksromans.
Een roman zonder schuld, zonder schaamte
Dat proces ging over zijn boek ‘Escal-Vigor’, een van de eerste romans waarin een liefdesrelatie tussen twee mannen openlijk en – ondanks het noodlottige einde – positief wordt beschreven, waarin een gelukkig homoseksueel personage ten tonele wordt gevoerd, gezond van lichaam en geest, en in vrede met zijn seksualiteit. Het hoofdpersonage eist daarbij het recht op om te leven conform zijn natuur, zijn geaardheid. Zonder schuld, zonder schaamte.
De reactie blijft niet uit. Eind oktober 1900 start het geruchtmakende asisenproces te Brugge. De verdediging van Eekhoud wordt aangevoerd door de bekende (en beruchte) advocaat Edmond Picard (foto)
ook literator, kunstmecenas en de eerste socialistische senator. Een petitie levert de steunbetuigingen op van onder meer Emile Zola, André Gide, Anatole France, Pierre Louÿs, Rachilde, Stuart Merill, Léon Blum, Emile Claus en Oscar Maus. Ook Maurice Maeterlinck en Emile Verhaeren scharen zich aan de kant van hun collega. De Procureur des Konings daarentegen laat ondermeer de Luikse professor psychiatrie Xavier Francotte opdraven, voor een uiteenzetting over de tegennatuurlijke passies van de uranisten (het woord dat toen gebruikelijk was om homoseksuelen te benoemen).
Vrijgesproken, maar niet bevrijd
Na drie dagen proces en een half uur beraadslagen door de jury volgt de vrijspraak. Eekhoud zal later zijn moeilijkheden na Wereldoorlog I zien als de revanche van sommigen voor de voor hen ongelukkige uitslag van het proces. Toen werd hem kwalijk genomen dat hij in 1917 een interview heeft toegestaan aan een onder de Duitse censuur verschijnende krant. Dat leidt onder meer tot zijn ontslag a
an de Normaalschool.
Gevierd door armen en paria’s
Eekhoud sterft op 29 mei 1927 aan een hartaanval. De begrafenis wordt geleid door een neef van zijn overleden echtgenote en door Sander Pierron. op 20 juni volgt, op initiatief van het studentengenootschap ‘La Lanterne sourde’ en als hommage aan de schrijver, in het nachtasiel van het Leger des Heils in de volkse Marollenwijk van Brussel een feestelijke maaltijd voor een 150-tal armen, studenten en kunstenaars. Met centraal een grote foto van de overledene, zijn borstbeeld en een spandoek met een citaat van hem: “Misschien komt er eens de dag dat ik de armen en de paria’s zal waardig zijn”.
Georges Eekhoud (1854-1927) – Literatuur en engagement
Van 27 juli tot en met 25 augustus 2013
Toegang: € 5 / € 3 / € 1 / gratis (Combiticket voor beide locaties)
Van 10 tot 17 uur in het Letterenhuis, Minderbroedersstraat 22, 2000 Antwerpen
Van 13 tot 17 uur in de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, H. Conscienceplein 4, 2000 Antwerpen. Gesloten op maandag.
Met dank aan het Fonds Suzan Daniel.
Holebiplus 